Το πλύσιμο των χεριών είναι ίσως το μόνο μέτρο προστασίας που αποδέχεται αδιαμφισβήτητα όλη η επιστημονική κοινότητα για να σταματήσει την εξάπλωση του Covid-19 αλλά και οποιασδήποτε ασθένεια αφού εξαπλώνονται κυρίως μέσω σταγονιδίων που αποβάλλονται από το άτομο που την έχει και την επαφή με επιφάνειες που έχει αγγίξει. Οι μικροβιολόγοι άρχισαν να το αντιλαμβάνονται μετά το 1860, όταν δηλαδή άρχισε να αναπτύσεται η σύγχρονη μικροβιακή θεωρία με πρωτεργάτες τους John Snow, Louis Pasteur και Robert Koch.
Ο Σκωτζέζος χειρουργός Joseph Lister όμως ήταν αυτός που το 1867 προώθησε την ιδέα της απολύμανσης χεριών και χειρουργικών εργαλείων για να σταματήσει τις μολυσματικές ασθένειες και παρά την κριτική που δέχτηκε αρχικά, από την δεκαετία του 1870 και μετά οι γιατροί άρχισαν να πλένουν καλά και συστηματικά τα χέρια τους πριν από κάθε χειρουργείο.
Και αν σήμερα όλοι (ελπίζω) αναγνωρίζουν το πλύσιμο των χεριών ως ένα, ίσως και τον ευκολότερο, τρόπο για να παραμείνουμε υγιείς, την δεκαετία του 1840 αυτή η σκέψη στοίχισε σε έναν γιατρό την καριέρα του. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Επιλόχειος Πυρετός: Ένας εφιάλτης στην Ευρώπη του 19ου αιώνα
Την δεκαετία του 1840, η Ευρώπη αντιμετώπιζε τεράστιο πρόβλημα με μία ασθένεια που εντοπίζεται από την εποχή του Ιπποκράτη αλλά εδώ και πάρα πολλά χρόνια έχουμε ξεχάσει την ύπαρξή της χάρη στην πρόοδο της επιστήμης. Τον επιλόχειο πυρετό.
Εξαιτίας αυτής της ασθένειας πολλές νέες μητέρες αρρώσταιναν και πέθαιναν λίγο μετά τον τοκετό, λαμβάνοντας ακόμα και την καλύτερη ιατρική περίθαλψη της τότε εποχής.
Ο Ούγγρος γιατρός Ignaz Semmelweis ήταν γνώστης του προβλήματος αφού εργαζόταν στο Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης στην Αυστρία, το οποίο διέθετε δύο ξεχωριστά μαιευτήρια:
- To ένα αποκλειστικά στελεχωμένο από γιατρούς
- Και το άλλο από μαίες
Ο Semmelweis ήταν αποφασισμένος να εντοπίσει την πηγή του κακού και έμεινε έκπληκτος όταν παρατήρησε το εξής:
Το ποσοστό θνησιμότητας από τον επιλόχειο πυρετό ήταν πολύ χαμηλότερο όταν οι μαίες ξεγεννούσαν τα μωρά σε αντίθεση με τις γυναίκες που ενώ βρίσκονταν υπό τη φροντίδα γιατρών και φοιτητών ιατρικής, και άρα σε “καλύτερα χέρια”, παραδόξως πέθαιναν με διπλάσιο ρυθμό.
Oι πρώτες υποθέσεις
Ο Semmelweiss δοκίμασε μια σειρά υποθέσεων για το φαινόμενο. Η πρώτη του σκέψη ήταν αν η θέση του σώματος μιας γυναίκας κατά τον τοκετό δημιουργούσε το πρόβλημα. Ακολούθως μελέτησε αν η αμηχανία της γυναίκας ανάμεσα σε άντρες γιατρούς προκαλούσε τον πυρετό. Έφτασε σε σημείο να ελέγξει αν οι ιερείς που επισκέπτονταν τις ασθενείς πριν την τελευταία πνοή τους, τρόμαζε τις υπόλοιπες μητέρες μέχρι θανάτου. Γενικότερα ο Semmelweis έλαβε υπόψη του και αξιολόγησε κάθε παράγοντα που μπόρεσε να σκεφτεί αλλά κανένας τους δεν ήταν πειστικός και έτσι τους απέκλεισε.
Η αποκάλυψη
Ο Semmelweis δεν σταμάτησε να ψάχνει για την διαφορά ανάμεσα στα δύο μαιευτήρια ώσπου βρήκε τον ένοχο: τα πτώματα.
Κάθε πρωί στο νοσοκομείο, οι γιατροί επέβλεπαν και βοηθούσαν τους φοιτητές με τις νεκροψίες στο πλαίσιο της ιατρικής τους εκπαίδευσης. Τα απογεύματα όμως, γιατροί και μαθητές εργάζονταν στο μαιευτήριο είτε εξετάζοντας ασθενείς ή εκτελώντας τοκετούς. Αντίθετα οι μαίες περιορίζονταν αποκλειστικά στα καθήκοντα τους στο χώρο του μαιευτηρίου.
Θυμηθείτε ότι μιλάμε για το 1847, δηλαδή η θεωρία των μικροβίων είναι μόλις στην αρχή της με ουσιαστικά ελάχιστη κατανόηση του μικρόκοσμου όπως τον αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Επειδή λοιπόν η λέξη μικρόβια δέν είχε ακόμα ανακαλυφθεί, ο Semmelweis υπέθεσε ότι πρόκειται για «οργανική ύλη αποσυντιθέμενων ζώων» που μεταφέρεται από τα νεκρά σώματα στα χέρια των γιατρών και στην συνέχεια στις νέες μητέρες.
Και επειδή εκείνη την εποχή οι γιατροί δεν επλενάν τα χέρια τους μεταξύ των επεμβάσεων και επισκέψεων σε ασθενείς, κάθε παθογόνος παράγοντας με τον οποίο ήρθαν σε επαφή κατά τη διάρκεια της νεκροτομής (και όχι μόνο) μεταφέρονταν στην αίθουσα του μαιευτηρίου.
Βιέννη 1847: Η χρονολογία ορόσημο για το πλύσιμο των χεριών
Το 1847, ο Semmelweis καθιέρωσε στο Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης το υποχρεωτικό πλύσιμο των χεριών σε γιατρούς και φοιτητές που εργάζονταν για αυτόν αλλά και των ιατρικών εργαλείων που χρησιμοποιούσαν ενώ προχώρησε και ένα βήμα παραπάνω αφού αντί για απλό σαπούνι, παρασκεύασε ένα διάλυμα χλωριούχου ασβεστίου γιατί αφαιρούσε εντελώς τη μυρωδιά του νεκροτομείου από στα χέρια των γιατρών. Και κάπως έτσι, το ποσοστό θνησιμότητας στο μαιευτήριο του νοσοκομείου έπεσε κατακόρυφα.
Οι αντιδράσεις της επιστημονικής κοινότητας
Εάν νομίζετε ότι ο Semmelweis βραβεύτηκε και μπήκε με τιμές στο πάνθεον της ιατρικής επιστήμης τότε κάνετε λάθος.
Όταν την άνοιξη του 1850, ο Semmelweis ανέβηκε στη σκηνή του αναγνωρισμένου κύρους ιατρικού συλλόγου της Βιέννης και παρουσίασε την θεωρία του και τα αποτελεσματά της, η ιατρική κοινότητα τον απέρριψε παταγωδώς, χλευάζοντας τόσο την επιστημονική του ιδιότητα όσο και την ίδια την λογική του. Και ενώ η εξωφρενική μείωση των ποσοστών θνησιμότητας στα μαιευτήρια του Νοσοκομείο της Βιέννης ήταν γεγονός, αφού μετά την επιβολή της υγιεινής των χεριών, το ποσοστό έπεσε από το 18% στο 1%, αμέσως μετα το νοσοκομείο εγκατέλειψε την πρακτική του υποχρεωτικού πλυσίματος των χεριών.
Απογοητευμένος παραιτήθηκε από την θέση του και συνέχισε την καριέρα του στην Πέστη της Ουγγαρία όπου εργάστηκε επίσης σε μαιευτήριο, καθιερώνοντας εκεί το συστηματικό πλύσιμο χεριών και εργαλείων, μειώνοντας δραστικά για ακόμα μία φορά το ποσοστό μητρικής θνησιμότητας.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1858 και το 1860 δημοσίευσε άρθρα για τις ευεγερτικές ιδιότητες του πλυσίματος των χεριών ενώ εξέδωσε και ένα βιβλίο το 1861. Το βιβλίο του καταδικάστηκε σχεδόν από όλη την ιατρική κοινότητα η οποία πρότασε άλλες, εντελώς παράλογες, θεωρίες για τη συνεχιζόμενη εξάπλωση του επιλόχειου πυρετού. Δυστυχώς ο Ignaz Semmelweis πέθανε το 1965 χωρίς να αναγνωριστεί έστω η επιτυχής διάσωση εκατοντάδων ή και χιλιάδων ζωών.
Η δικαίωση που άργησε 2… ή 100 χρόνια
Το 1867, δύο χρόνια μετά το θάνατο του, ο Joseph Lister (στο έργο του οποίου βασίστηκε ο Lοuis Pasteur για την ανάπτυξη της θεωρίας των μικροβίων λίγα χρόνια αργότερα) και παρά τους αμέτρητους επικριτές, επιβεβαίωσε και καθιέρωσε την απολύμανση των χεριών και των χειρουργικών εργαλείων στην ιατρική περίθαλψη. Με συνέπεια την διεθνή αναγνώριση του προηγούμενου έργου του Semmelweis.
Τι και αν οι χειρουργοί άρχισαν να πλένουν συστηματικά τα χέρια τους από την δεκαετία του 1870;
Η σημασία του καθημερινού πλυσίματος των χεριών έγινε καθολική περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα, μόλις τη δεκαετία του 1980 όπου η υγιεινή των χεριών ενσωματώθηκε στις εθνικές οδηγίες σε Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες του πρώτου κόσμου. Την ίδια εποχή το Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης άλλαξε το όνομά του σε Semmelweis University, τιμώντας έτσι τον πρωτοπόρο της αντισηπτικής μεθόδου και βελτιστοποίησης της υγειονομικής περίθαλψης μέσω της καθαριότητας και του πλυσίματος των χεριών και των ιατρικών εργαλείων.