Σύμφωνα με το CDC αλλά και τον ΕΟΔΥ, το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι θεωρείται ό,τι καλύτερο για την υγιεινή των χεριών, ενώ τα αντισηπτικά χεριών είναι η αμέσως επόμενη εναλλακτική. Σίγουρα πιο βολικά όταν είμαστε έξω, η αποστολή τους είναι η μείωση της ποσότητας των μικροβίων. Και επειδή καθημερινά καλούμαστε να τα χρησιμοποιήσουμε σε ΜΜΜ, χώρους εστίασης και γυμναστήρια
- Κατά πόσο λειτουργούν;
- Τι ρόλο παίζει το αλκοόλ στην αποτελεσματικότητα τους;
- Αξίζει να έχουμε ένα μάζι μας αντί να εμπιστευόμαστε τυφλά την συσκευασία που είναι υποχρεωτικό να μας παρέχουν;
Δύο φαινομενικά αντιφατικές μελέτες
Η αλήθεια είναι ότι το κατά πόσο τα αντισηπτικά χεριών βοηθούν στην πρόληψη ασθενειών που προκαλούνται από έναν αναπνευστικό ιό όπως ο SARS-CoV-2 δεν είναι κάτι που απασχολεί για πρώτη αλλά ούτε και τελευταία φορά την επιστήμη. Μπορεί στην χώρα μας, στην Ευρώπη και γενικότερα στον δυτικό κόσμο να είχαν χρόνια να αντιμετωπίσουν μια τέτοια κατάσταση αλλά σε άλλες περιοχές του πλανήτη δεν σταμάτησε ποτέ να τους απασχολούν παρόμοια φαινόμενα είτε λόγω υπερπληθυσμού ή αδυναμιών του συστήματος περίθαλψης.
Ένας, ίσως και ο απλούστερος, τρόπος καταγραφής της αποτελεσματικότητας των αντισηπτικών είναι ο αριθμός των ημερών που οι άνθρωποι απουσιάζουν από τη δουλειά ή το σχολείο λόγω ασθένειας.
- Έτσι το 2014 σε μία μεγάλη δοκιμή που έγινε σε παιδιά νηπιαγωγίου στην Ταϊλάνδη, συγκρίθηκε η επίδραση ενός υποχρεωτικού προγράμματος υγιεινής των χεριών με χρήση αντισηπτικού χεριών με βάση το αλκοόλ κάθε ώρα, δύο ώρες ή πριν από το μεσημεριανό γεύμα και τις απουσίες από το νηπιαγωγείο λόγω λοιμώξεων του αναπνευστικού. Η διαπίστωση ήταν ότι η συχνότερη χρήση αντισηπτικού σήμαινε λιγότερες απουσίες.
- Εντελώς αντίθετα, την ίδια χρόνια σε ανάλογη μελέτη που διεξήχθει στην Νέα Ζηλανδία έδειξε ότι η χρήση αντισηπτικού δεν είχε καμία επίδραση στην μείωση των λοιμώξεων του αναπνευστικού.
Που οφείλεται αυτή η διαφορά
Ο πρώτος παράγοντας που μπορεί να εξηγήσει ικανοποιητικά αυτή την αντίφαση είναι ο τύπος αντισηπτικου αφού υπάρχουν 2 βασικές κατηγορίες:
- Τα αντισηπτικά χεριών με βάση το οινόπνευμα που συνήθως περιέχουν αιθανόλη ή ισοπροπανόλη και
- Με βάση το αλκοόλ, όπου ένα απο τα κυριότερα δραστικά συστατικά είναι συχνά το χλωριούχο βενζαλκόνιο.
Φυσικά ο διαχωρισμός τους δεν είναι τόσο απλός ενώ οι συνθέσεις τους περιέχουν και άλλα δραστικά συστατικά. Αρκεί να ρίξει μία ματιά κανείς στην επίσημη σελίδα της κυβέρνησης του Καναδά σχετικά με την λίστα απολυμαντικών και αντισηπτικών με αποδεικτικά στοιχεία για χρήση κατά του COVID-19.
Ο δεύτερος παράγοντας που παίζει τεράστιο ρόλο στον αν τελικά ένα αντισηπτικό χεριών είναι ικανό σκοτώσει ένα παθογόνο σαν τον κορονοϊό είναι ο τρόπος χορήγησης του.
Τυπικά βρίσκουμε αντισηπτικά χεριών σε 3 διαφορετικές μορφές:
- Υγρό
- Αφρός
- Gel
Ευρωπαικές μελέτες για τα απολυμαντικά με βάση το αλκοόλ έδειξαν ότι γενικότερα τα υγρά αντισηπτικά χεριών κάνουν καλύτερα την δουλειά τους, αφού τα τζελ δεν λειτουργούν αρκετά γρήγορα. Αυτό παίζει τεράστιο ρόλο για την υγειονομική περίθαλψη επειδή οι επαγγελματίες υγείας πολλές φορές απαιτούν αποτελέσματα σε λιγότερο από 30 δευτερόλεπτα. Αλλά ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο απλώνεται ένα απολυμαντικό στα χέρια επηρεάζει σημαντικά την δραστικότητα του. Σύμφωνα με αρκετές μελέτες οι άνθρωποι δεν καλύπτουν τα χέρια τους με επαρκή ποσότητα αντισηπτικού αφρού.
Πόσο αλκοόλ χρειάζεται πραγματικά ένα αντισηπτικό;
Όλα παίζουν τον ρόλο τους σε αυτό το σύνθετο παζλ αλλά στο τέλος της ημέρας αυτό που κάνει αδιαμφισβήτητα την διαφορά είναι η ποσότητα αλκοόλ που περιέχει ένα αντισηπτικό χεριών.
Το CDC συνιστά αντισηπτικά στα οποία ο δραστικός παράγοντας είναι περισσότερο από 60% αιθανόλη ή 70% ισοπροπανόλη, βασιζόμενο σε μεγάλο βαθμό στην αποτελεσματικότητα τους έναντι ιών που περιβάλλονται από λιπαρό εξωτερικό περίβλημα δηλαδή με παρόμοια δομή με το SARS-CoV- 2.
CDC
Τεράστιο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει μία συστηματική επισκόπηση επιστημονικών μελετών από τον Günter Kampf του Ινστιτούτου Υγιεινής και Περιβαλλοντικής Ιατρικής στην Γερμανία όπου παρατηρήθηκε:
- Σε συγκέντρωση 60%, η αιθανόλη είναι αποτελεσματική απέναντι στα μικρόβια γενικότερα
- Η αιθανόλη είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε συγκέντρωση 80%, αφού θα αδρανοποιήσει έναν ιό με περίβλημα μέσα σε 30 δευτερόλεπτα.
- Στο 43% αρχίζει η πραγματική δράση της αιθανόλης ενάντια στον SARS-CoV-1, ο οποίος έχει πανομοιότυπη δομή με τον τελευταίο κορονοϊό που προκαλεί τον Covid-19. Σε αυτή την συγκέντρωση όμως χρειάζεται ίσως και ένα λεπτό, χρόνος στον οποίο το αλκοόλ θα μπορούσε να εξατμιστεί από το δέρμα πριν προλάβει να δράσει.
- Αρκετοί περιορίζονται σε μερικές σταγόνες στην παλάμη του ενός χεριού ενώ τρίβουν τα χέρια τους για λίγα μόνο δευτερόλεπτα. Υπό αυτές τις συνθήκες 60% αιθανόλης ισως δεν είναι αρκετό.
ΣΙΓΟΥΡΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ 60%
Το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος για τον περιορισμό της μετάδοσης κάθε ιού. Τα αντισηπτικά με περισσότερο από 60% αιθανόλη είναι η αμέσως καλύτερη εναλλακτική αλλά τελικά υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα τους. Σε κάθε περίπτωση όμως δεν θα πρέπει να παραμελούμε την υγιεινή των χεριών που αποτελεί την πρώτη γραμμή άμυνας απέναντι σε κάθε παθογόνο.